İlçe merkezinin batı ve kuzeybatısındaki alanlarda yükselti farkı 100 metreyi geçmemektedir, Önemli yükseltilerden Küre tepesi (1047 metre) , Bedo tepesi (1028 metre) ,Makavok tepesi (1012 metre ) ,Kıraç tepesi (911 metre ) ve bu alanın güneyinde Fosfatlı Kasrik Formasyonunun oluşturduğu yükseltiler olup güneydoğu-kuzeybatı yönünde dizilmiş yayvan tepelerdir.Bu sıranın kuzeyinde ise alttaki Litolojiler üzerine kalın bir örtü halinde gelen Karaboğaz
Formasyonu killi kireçtaşı ve kireç taşlarının oluşturduğu tepeler yer almaktadır. Bunların başlıcaları olan Çevrik Tepe (1103 metre ) ,Gretezne tepesi (1057 Metre ),Kurtepe (964-metre ) de yine güneydoğu-kuzeybatı yönünde uzanmaktadır.
Formasyonu killi kireçtaşı ve kireç taşlarının oluşturduğu tepeler yer almaktadır. Bunların başlıcaları olan Çevrik Tepe (1103 metre ) ,Gretezne tepesi (1057 Metre ),Kurtepe (964-metre ) de yine güneydoğu-kuzeybatı yönünde uzanmaktadır.
Mardin Eşiği üzerinde yer alan. Mazı dağları arasında fazla olmamakla beraber küçük düzlükler de yer alır.ilçenin en geniş ovası, batıdaki Dest Gevre düzlüğüdür.Ova doğuda Kele dağı ile Zızne tepesine ,batıda ise Ekinciler ve Canlı köylerine kadar dayanır. Çevresindeki dağlardan ovaya doğru alüviyal topraklar sürüklenmiş ve bugünkü görünümünü almıştır,Bu alanın denizden yüksekliği 900 metredir.
Güneyde ise Kazağa ve Çaye düzlükleri yer alır.Bu alanlarda yükseltilerle çevrilmiştir.Yükseltilerin, bitki örtüsünden yoksun oluşu nedeni ile erozyona uğrar ve alüviyal maddelerin düzlüklere doğru kaymasına neden olur.
Güneyde ise Kazağa ve Çaye düzlükleri yer alır.Bu alanlarda yükseltilerle çevrilmiştir.Yükseltilerin, bitki örtüsünden yoksun oluşu nedeni ile erozyona uğrar ve alüviyal maddelerin düzlüklere doğru kaymasına neden olur.
Mazıdağı ilçesi Güneydoğu Anadolu Bölgesi içinde yer alır.Ancak deniz seviyesinden yüksekliği ortalama olarak 1050 metredir.Bu nedenle Güneydoğu Anadolu Bölgesi'nde görülen karasal iklim burada da hüküm sürer, ilçede yazlar sıcak ve kurak,kışlar ise soğuk ve yağışlı geçmektedir. Kış mevsiminin soğuk geçmesine rağmen en fazla yağış da yine bu mevsime rastlar (642. 1 mm ) yağış koşulları ve bitki örtüşü bakımında sınır komşusu Derik ilçesinden farklılıklar gösterir.
Akdeniz ikliminin karakteristik bitkisi olan Zeytin ağacı Derik ilçesinde yetişirken , Mazıdağı ilçesinde Zeytin ağacı yetişmemektedir.Bu da Derik ilçesinde dejenere olmuş Akdeniz ikliminin olduğunu göstermektedir.Yaz mevsimi ile kış mevsimi arasında büyük bir sıcaklık farkı vardır.Yazın en yüksek sıcaklık 37-38°C iken kış mevsiminin en düşük sıcaklığı ise – 13 ile -14 C ye kadar düşer
Akdeniz ikliminin karakteristik bitkisi olan Zeytin ağacı Derik ilçesinde yetişirken , Mazıdağı ilçesinde Zeytin ağacı yetişmemektedir.Bu da Derik ilçesinde dejenere olmuş Akdeniz ikliminin olduğunu göstermektedir.Yaz mevsimi ile kış mevsimi arasında büyük bir sıcaklık farkı vardır.Yazın en yüksek sıcaklık 37-38°C iken kış mevsiminin en düşük sıcaklığı ise – 13 ile -14 C ye kadar düşer
Bununla beraber kışın 4-5 gün don olayı da görülür.Fakat don olayının görüldüğü gün sayısı yıl boyunca çok azdır. Özellikle kışın kuzeybatıdan esen soğuk ve kuru rüzgarlar bu mevsimin sert geçmesine neden olur.1985 yılı meteorolojik gözlemlere göre en soğuk ay -13,6 °C sıcaklık değeri ile şubat ayıdır .
Yazlar ise sıcak ve kurak geçer.Yaz mevsiminin ortalama sıcaklığı 35,7 C dir .En yüksek sıcaklık değerine 37, 6 °C ile ağustos ayında ulaşılmaktadır. Ancak bu sıcaklık değeri çevre il ve ilçelere oranla yaz ayları serin geçmektedir.
Yazlar ise sıcak ve kurak geçer.Yaz mevsiminin ortalama sıcaklığı 35,7 C dir .En yüksek sıcaklık değerine 37, 6 °C ile ağustos ayında ulaşılmaktadır. Ancak bu sıcaklık değeri çevre il ve ilçelere oranla yaz ayları serin geçmektedir.
Mazıdağı ilçesinde yer alan topraklar ;Killi, kireçli, Alüvyal ve kahve renkli topraklar oluşturur ilçede çeşitli topraklar birbirleri ile karışık olarak bulunur.Yağmur sularının oluşturduğu sellerle taşınan materyaller ovalarda birikme gösterirler .Bu birikmeler daha çok kenarlarına göre çukur alanlar teşkil eden plato tabanlarına etrafındaki tepelerden sularla taşınan çeşitli materyaller in burada eğiminin azalması ve sellerin sürükledikleri materyalleri daha uzağa taşıyamamaları sonucu birikirler.
Biriken bu maddeler alüvyal toprakları oluştururlar. Topraklar Vejetasyon ,iklim ve zaman faktörleri açısından hissedilir derecede uzun bir maziye sahip değillerdir.Buradaki alüvyal topraklar kendisin teşekkül ettiği ana kayaya yakınlık gösterir.Bunun için toprak koyu renkli kil ve kireç ihtiva eder.
Biriken bu maddeler alüvyal toprakları oluştururlar. Topraklar Vejetasyon ,iklim ve zaman faktörleri açısından hissedilir derecede uzun bir maziye sahip değillerdir.Buradaki alüvyal topraklar kendisin teşekkül ettiği ana kayaya yakınlık gösterir.Bunun için toprak koyu renkli kil ve kireç ihtiva eder.
Mazıdağı ilçesinde Doğal bitki örtüşü beşeri faktörler ,iklim ve toprak şartlarına bağlı olarak uygunluk gösterir .Ormanlık alanlar 165.311 dekar iken toplam alanın % 19’ unu teşkil eder.Dağ, tepe ve kayalık arazilerde hakir, bitki örtüsü bodur ve seyrek meşelerdir,20-
30 yıl öncesine kadar ilçe alanının büyük bir kısmı orman ile kaplı olan tepelerdeki meşe ağaçları 15-20 yıl öncesinden başlayarak amansızca tahrip edilmişlerdir.Bu ağaçların kökü ile birlikte tahribi ve yerlerine yenilerinin ekilmemesi nedeni ile tahribat büyük ölçüde olmuştur.
Ayrıca tek yakacak maddesi olarak halk tarafından kullanıla ası da ilçenin orman bakımından fakirleşmesini hazırlamıştır. Genel olarak ilçe, Orman bakımından fakir sayılmaktadır.
30 yıl öncesine kadar ilçe alanının büyük bir kısmı orman ile kaplı olan tepelerdeki meşe ağaçları 15-20 yıl öncesinden başlayarak amansızca tahrip edilmişlerdir.Bu ağaçların kökü ile birlikte tahribi ve yerlerine yenilerinin ekilmemesi nedeni ile tahribat büyük ölçüde olmuştur.
Ayrıca tek yakacak maddesi olarak halk tarafından kullanıla ası da ilçenin orman bakımından fakirleşmesini hazırlamıştır. Genel olarak ilçe, Orman bakımından fakir sayılmaktadır.
İlçemizde arazi ve arsa fiyatları çok yüksek olup, alım gücü düşük olduğundan özellikle İlçe merkezinde konut sıkıntısı bulunmaktadır. Yörenin coğrafi konumu, iklim ve bitki örtüsü yapı tekniğinin biçimlenişini etkilemiştir. İlçe genelinde görülen yerleşim şekli toplu yerleşmedir.
Geleneksel mimari kırsal kesimde kendisini göstermektedir. İlçe merkezinde yerleşim Kuzey ve Güney yönlerinde meyil eşiğine dayanmış durumdadır. Gerek su temini gerekse ulaşım ve topoğrafya güçlükleri sebebiyle bu yönlere doğru gelişme olanağı bulamamıştır. Doğuda yer alan boş alanlar tarımsal nitelikli arazilerdir. Yerleşme alanı olarak batıdaki alanlar seçilmiştir.
Geleneksel mimari kırsal kesimde kendisini göstermektedir. İlçe merkezinde yerleşim Kuzey ve Güney yönlerinde meyil eşiğine dayanmış durumdadır. Gerek su temini gerekse ulaşım ve topoğrafya güçlükleri sebebiyle bu yönlere doğru gelişme olanağı bulamamıştır. Doğuda yer alan boş alanlar tarımsal nitelikli arazilerdir. Yerleşme alanı olarak batıdaki alanlar seçilmiştir.
Kırsal kesimde yerleşimi etkileyen faktörler arasında tarihi faktörler, topografik yapı, su faktörü ve orman varlığı ön planda yer almaktadır. İlçe merkezinin kuruluşunda bu faktörlere bağlı olmuş yerleşim yeri önce Kele dağına kurulmuş, ancak daha sonraları ise bugün kurulduğu dağlar serisinin bulunduğu alana taşınarak nüfus burada gelişim göstermiştir.
İlçe genelinde görülen konut tipleri doğa şartlarına göre değişiklik görmekle birlikte kullanılan yapı malzemesine göre üç tip ev vardır: Kerpiç, Taş, Tuğladan yapılan evler. Kerestenin azlığı ve pahalı olması nedeni ile İlçe genelinde çatısız evler çoğunluktadır. Halkın eğlenme şekli olarak nişan ve düğünlerde yapılan davullu ve zurnalı şenlik havasındaki mahalli törenler ile kendisini göstermektedir.
Giyim ve kuşamı giderek modern görünüme dönüşmektedir. Geleneksel eski giyim kuşam köylerde yaşayan halk arasında halen yaşatılmaktadır.
İlçe genelinde görülen konut tipleri doğa şartlarına göre değişiklik görmekle birlikte kullanılan yapı malzemesine göre üç tip ev vardır: Kerpiç, Taş, Tuğladan yapılan evler. Kerestenin azlığı ve pahalı olması nedeni ile İlçe genelinde çatısız evler çoğunluktadır. Halkın eğlenme şekli olarak nişan ve düğünlerde yapılan davullu ve zurnalı şenlik havasındaki mahalli törenler ile kendisini göstermektedir.
Giyim ve kuşamı giderek modern görünüme dönüşmektedir. Geleneksel eski giyim kuşam köylerde yaşayan halk arasında halen yaşatılmaktadır.
Tüm ilköğretim okulu sayımız ise köylerde 46, İlçe Merkezinde 7 olmak üzere toplam 53’ dür. Köylerde 37 İlköğretim okulunda Birleştirilmiş sınıflarda 1519 öğrenciye eğitim verilmektedir. 2008-2009 Eğitim Öğretim yılında İlköğretim Okullarından Merkezde 149 Kız, 256 Erkek öğrenci mezun olmuş, bunlardan 97 Kız, 178 Erkek olmak üzere toplam 275 Öğrenci çeşitli liselere kayıt yaptırmıştır.
Köy İlköğretim Okullarımızdan 90 Kız, 181 Erkek olmak üzere toplam 271 öğrenci mezun olmuş, bunlardan 26 Kız, 63 Erkek öğrenci olmak üzere toplam 89 öğrenci Liseye kayıt yaptırmıştır. İlçemiz genelinde Kız Öğrencilerinin Liselere devam oranı % 41, Erkek Öğrencilerin devam oranı % 55’ dir.
Köy İlköğretim Okullarımızdan 90 Kız, 181 Erkek olmak üzere toplam 271 öğrenci mezun olmuş, bunlardan 26 Kız, 63 Erkek öğrenci olmak üzere toplam 89 öğrenci Liseye kayıt yaptırmıştır. İlçemiz genelinde Kız Öğrencilerinin Liselere devam oranı % 41, Erkek Öğrencilerin devam oranı % 55’ dir.
YAYGIN EĞİTİM : 1976 tarihinde kurulan Halk Eğitim Merkezi Müdürlüğünce 2009 Eğitim Öğretim yılında 10 Adet 1.Kademe okuma – yazma kursu, 10 adet 2.Kademe okuma – yazma kursu, 5 adet Mesleki ve teknik kurs
(Bilgisayar, el sanatları, avcılık, arıcılık, kuaförlük gibi), 33 adet sosyal kültürel kurs (Bağlama, masa tenisi, İngilizce, Türk Halk Oyunları, SBS’ ye hazırlık kursları gibi) olmak üzere toplam 58 adet kurs açılmıştır. Bu kursların 7 ’si Köylerde, 51’i de Merkezde açılmıştır.
(Bilgisayar, el sanatları, avcılık, arıcılık, kuaförlük gibi), 33 adet sosyal kültürel kurs (Bağlama, masa tenisi, İngilizce, Türk Halk Oyunları, SBS’ ye hazırlık kursları gibi) olmak üzere toplam 58 adet kurs açılmıştır. Bu kursların 7 ’si Köylerde, 51’i de Merkezde açılmıştır.
İlçemiz Savur İlçesine bağlı bir bucak iken, İlçe Statüsüne 1937 yılında kavuşmuştur. Bu tarihten itibaren İlçe Kaymakamının göreve başlamasıyla Resmi kurumların teşkilatlanması başlatılmış, personel yetersizliğine rağmen bu teşkilatlanma büyük ölçüde tamamlanmıştır. İlçe kuruluşuyla birlikte Belediye teşkilatı da kurulmuş ve İlçede 4 Mahalle ihdas edilmiştir. Bunlar; Poyraz, Kayalar, Gündoğan ve Karşıyaka Mahalleleridir. İlçemizin kuruluşundan sonra Maliye, Tapu Sicil Müdürlüğü,
İlçe Tarım Müdürlüğü, Milli Eğitim Müdürlüğü, Halk Eğitim Merkezi Müdürlüğü, Müftülük, Posta İşletme Müdürlüğü, Sağlık Grup Başkanlığı, T.C. Ziraat Bankası Şube Müdürlüğü, TEDAŞ İşletme Başmühendisliği, Orman İşletme Şefliği, Cumhuriyet Başsavcılığı ve bağlı birimler, Etibank Maden Müdürlüğü, İlçe Jandarma Komutanlığı ile İlçe Emniyet Amirliği birimlerinden müteşekkildir. İlçemize bağlı olan toplam 49 köy ve 17 mezra mevcuttur.
İlçe Tarım Müdürlüğü, Milli Eğitim Müdürlüğü, Halk Eğitim Merkezi Müdürlüğü, Müftülük, Posta İşletme Müdürlüğü, Sağlık Grup Başkanlığı, T.C. Ziraat Bankası Şube Müdürlüğü, TEDAŞ İşletme Başmühendisliği, Orman İşletme Şefliği, Cumhuriyet Başsavcılığı ve bağlı birimler, Etibank Maden Müdürlüğü, İlçe Jandarma Komutanlığı ile İlçe Emniyet Amirliği birimlerinden müteşekkildir. İlçemize bağlı olan toplam 49 köy ve 17 mezra mevcuttur.